กลุ่มเกษตรกรผู้ผลิตข้าวอินทรีย์ และเกษตรกรผู้ปลูกข้าว ในพื้นที่ ตำบลตะเครียะ อำเภอระโนด จังหวัดสงขลา การนำร่องถ่ายทอดองค์ความรู้ที่บูรณาการสู่การทำปฏิทินจัดการศัตรูพืชในนาข้าวและนาข้าวอินทรีย์ของเกษตรกร จะดำเนินการร่วมกับกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกข้าว อำเภอระโนด จังหวัดสงขลา เนื่องจากเป็นพื้นที่ปลูกข้าวอันดับต้นของจังหวัดสงขลา ข้อได้เปรียบของเกษตรกรผู้ปลูกข้าว อำเภอระโนด คือ สามารถปลูกข้าวได้ 2 ครั้งต่อปี ทั้งข้าวนาปีและข้าวนาปรัง มีเกษตรกรที่ปรับเปลี่ยนรูปแบบการปลูกข้าวสู่การผลิตข้าวอินทรีย์ ชุมชนมีความเข้มแข็ง และหน่วยงานในพื้นที่มีความพร้อมให้ความร่วมมือ แม้ว่าอำเภอระโนด จะมีข้อแตกต่างด้านฤดูกาลปลูกจากการปลูกข้าวในภาคกลาง คือ ช่วงเวลาการทำนาปีและนาปรังของภาคกลางและภาคอีสาน จะเป็นช่วงระยะเวลาที่สลับกับการทำนาของ อำเภอระโนด (ตารางที่ 1) เนื่องจากฤดูกาลที่แตกต่างกัน และการใช้น้ำทางการเกษตรของเกษตรกรในพื้นที่ อำเภอระโนด ที่ต้องคำนึงถึงการหนุนของน้ำทะเลที่เข้าสู่ระบบการส่งน้ำหรือน้ำทะเลเข้าสู่ระบบน้ำทางการเกษตรทำให้ไม่สามารถใช้น้ำทางการเกษตรได้ การเปลี่ยนแปลงของช่วงการทำนาที่ต่างกับพื้นที่อื่นเป็นปัจจัยหนึ่งที่ส่งผลให้การระบาดของโรคแมลงแตกต่างกัน

ตารางที่ 1 ช่วงเวลาการทำนา (นาปี-นาปรัง) ในพื้นที่ภาคกลาง ภาคอีสาน ภาคใต้ตอนล่าง และอำเภอระโนด จังหวัดสงขลา

หมายเหตุ:                    

ผลการดำเนินกิจกรรม ไตรมาส 3 ดังนี้

เนื่องจากการดำเนินงานในช่วงไตรมาสที่ 3 ระหว่างเดือนเมษายนถึงมิถุนายน 2564 เป็นช่วงที่เกิดการกลับมาระบาด ระลอกที่ 3 ของโรคโควิด-19 ส่งผลให้ไม่สามารถรวมกลุ่มเกษตรกรเพื่อการจัดกิจกรรมการดำเนินงานในโครงการ  คณะผู้วิจัยจึงได้ประชุมระดมความคิดเพื่อให้การดำเนินงานสามารถบรรลุผลได้ตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ ผลการประชุมในช่วงเดือนพฤษภาคมร่วมกับกลุ่มแกนนำเกษตรกรสรุปว่าจะเลื่อนระยะเวลาการดำเนินงานให้ช้าลงเพื่อให้สถานการณ์การระบาดของโรคลดลง โดยเริ่มการทำงานเป็นช่วงเดือนมิถุนายน ซึ่งสอดคล้องกับฤดูกาล การทำนาปรังของเกษตรกร และปรับรูปแบบการดำเนินงานในโครงการทำการจัดกิจกรรมในลักษณะของการทำงานกลุ่มย่อยและพบประเกษตรกรเป็นราย ซึ่งอาจส่งผลให้เกิดความล่าช้าของการดำเนินงาน แต่ในช่วงเดือนมิถุนายน สถานการณ์การระบาดไม่เพียงไม่ลดลงกลับทวีความรุนแรงมากขึ้น แต่อย่างไรก็ตามคณะผู้วิจัยได้หารือเพิ่มเติมกับกลุ่มแกนนำเกษตรกร ปรับรูปแบบการทำงานอีกครั้งเพื่อให้ทันท่วงทีกับฤดูกาลปลูกข้าวนาปรังของเกษตรกรในช่วงยุคของการทำงานเชิงพื้นที่ร่วมกับสถานการณ์การระบาดอย่างรุนแรงของโรคโควิด-19 และการดำเนินงานสามารถบรรลุผลได้ตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้

กิจกรรมที่ 1 การถ่ายทอดองค์ความรู้การจำแนกชนิดของแมลงศัตรูพืช โรคพืช และศัตรูธรรมชาติในนาข้าว

จัดกิจกรรมการถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านการจำแนกชนิดของศัตรูพืชจากอาการเข้าทำลายของศัตรูพืชทั้งโรคและแมลง ทำการประชุมชี้แจงและอธิบายลักษณะการเข้าทำลายของแมลงศัตรูพืชและโรคพืชร่วมกับกลุ่มแกนนำเกษตรกร วันที่ 30 พฤษภาคม 2564 (ภาพที่ 1) และจะดำเนินการในแปลงปลูกฤดูกาลผลิตนาปรัง ในช่วงเดือนกรกฎาคม พร้อมทั้งจัดการประชุมทั้งในรูปแบบการลงพื้นที่จริงและออนไลน์ เพื่อให้สามารถเข้าถึงเกษตรกรได้ทุกคน

ภาพที่ 1 การถ่ายทอดองค์ความรู้การจำแนกชนิดของแมลงศัตรูพืช โรคพืช และศัตรูธรรมชาติในนาข้าว

กิจกรรมที่ 2 การผลิตมวนเพชฌฆาต (แมลงตัวห้ำ) เพื่อใช้ควบคุมแมลงศัตรูในนาข้าว

การผลิตมวนเพชฌฆาตเพื่อนำองค์ความรู้ไปถ่ายทอดสู่เกษตรกร โดยทำการผลิตในห้องปฏิบัติการเลี้ยงแมลง (กีฏวิทยา) ภายใต้การควบคุมกระบวนการผลิตของหน่วยผลิตมวนเพชฌฆาต Sycanus collaris และแมลงตัวห้ำ-ตัวเบียน คณะทรัพยากรธรรมชาติ (ภาพที่ 2) เพื่อให้แมลงศัตรูธรรมชาติที่เกษตรกรนำไปใช้ประโยชน์มีความแข็งแรงและสามารถปรับตัวในสภาพแวดล้อมได้ดี

ภาพที่ 2 การผลิตมวนเพชฌฆาต Sycanus collarisเพื่อใช้ควบคุมแมลงศัตรูในนาข้าว ในสภาพห้องปฏิบัติการ

กิจกรรมที่ 3 การติดตามและดำเนินงานร่วมกับเกษตรกรในพื้นที่ การประชุมกลุ่มย่อย (focus group) บริเวณนาข้าว

ดำเนินการติดตามผลการดำเนินงานร่วมกับเกษตรกรในพื้นที่ เพื่อให้การดำเนินงานเป็นไปตามเป้าหมายที่ตั้งไว้ และสร้างระบวนการเรียนรู้ให้แก่เกษตรกรอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากการจำแนกศัตรูพืชและอาการเข้าทำลายของศัตรูพืช จากโรคและแมลงศัตรูข้าวมีความใกล้เคียงกันและง่ายต่อการเข้าใจผิดของเกษตรกร การลงพื้นที่ในช่วงเดือนเมษายนและพฤษภาคมเป็นช่วงปลายฤดูกาลปลูกข้าวนาปีของเกษตรกร (ฤดูกาลก่อนการลงพื้นที่เพื่อดำเนินการในโครงการ) พบว่านาข้าวของเกษตรกรมีการระบาดของแมลงสิง (rice bug, stink bug) Leptocorica acuta (Thunberg) ส่งผลให้ผลผลิตข้าวของเกษตรกรเสียหายมากกว่า ร้อยละ 90 และ เกษตรกรไม่สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตข้าวได้ (ภาพที่ 3)

ภาพที่ 3  แปลงนาข้าวที่ถูกแมลงสิงลงทำลายมากกว่าร้อยละ 90 การสุ่มตัวอย่างแมลงโดยใช้สวิงโฉบและการนำตัวอย่างรวงข้าวตรวจนับความเสียหายในสภาพห้องปฏิบัติการ

ขณะนี้อยู่ระหว่างการติดตามประเมินผลการดำเนินงานในแปลงเกษตรกร ด้วยการใช้ปฏิทินการจัดการศัตรูข้าวโดยชีววิธี ร่วมกับนวัตกรรมการฉีดพ่นสารชีวภัณฑ์โดยใช้โดรนทางการเกษตร โดยการมีส่วนร่วมของเกษตรกรซึ่งดำเนินการโดยโครงการสนับสนุนชีวภัณฑ์ป้องกันศัตรูข้าว และเกษตรกรเป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายในการจ้างโดรนทางการเกษตร

ขณะนี้อยู่ระหว่างการติดตามประเมินผลการดำเนินงานในแปลงเกษตรกร ด้วยการใช้ปฏิทินการจัดการศัตรูข้าวโดยชีววิธี ร่วมกับนวัตกรรมการฉีดพ่นสารชีวภัณฑ์โดยใช้โดรนทางการเกษตร โดยการมีส่วนร่วมของเกษตรกรซึ่งดำเนินการโดยโครงการสนับสนุนชีวภัณฑ์ป้องกันศัตรูข้าว และเกษตรกรเป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายในการจ้างโดรนทางการเกษตร